Okres przedszkolny to czas intensywnego kształtowania się mowy dziecka nazywany okresem swoistej mowy dziecięcej. Rozwija się w tym okresie sprawność aparatu artykulacyjnego pozwalająca opanować dziecku coraz to nowe umiejętności w zakresie fonetyki języka. Kształtuje się również słuch fonematyczny, który umożliwia precyzyjne, słuchowe różnicowanie dźwięków mowy. Wykształca się też umiejętność analizowania i syntetyzowania wyrazów jako jedna z podstawowych umiejętności niezbędnych do podjęcia nauki szkolnej.

Dziecko 3-letnie zwykle dobrze rozumie mowę, dość swobodnie posługuje się zdaniami, potrafi porozumieć się z otoczeniem. Spełnia polecenia. Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym, co w tej chwili widzi, „myśli głośno” mówiąc także do siebie. Jego mowa jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów, i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. W tym wieku dziecko powinno wypowiadać następujące głoski:
wargowe:-p,b,m
oraz zmiękczone:-pi,bi,mi
wargowo-zębowe:-f,w,fi,wi
środkowojęzykowe,twardopodniebienne:-ś,ź,ć,dź,ń,
tylnojęzykowe,miękkopodniebienne:-k,g,h,ki,gi,hi
przedniojęzykowo-zębowe:-t,d,n
przedniojęzykowo-dziąsłowe:-l,li

oraz wszystkie samogłoski, w tym również samogłoski nosowe: ą, ę chociaż dziecko ma prawo jeszcze zamieniać:
a na o,
e na a,
i na y.

Jest to związane z niewykształconą sprawnością aparatu artykulacyjnego. Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się już głoski s, z, c, dz a nawet sz, ż, cz, dź oraz r. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami, np.:
szkoła- dziecko mówi skoła (sz zastępowane jest przez s)
korona- dziecko mówi kolona ( r zastępowane jest przez l)
Powyższe zjawisko artykulacyjne jest prawidłowością fizjologiczną.

Dziecko 4-letnie rozumie i wykonuje nasze polecenia, także i te które zawierają przyimki: na, pod, do, w, przed, za, obok, itp. Potrafi mówić o przeszłości i przyszłości. Umie opowiedzieć proste zdarzenie a nawet krótką bajkę. Zadaje bardzo dużo pytań, co świadczy o jego ciekawości poznawczej. Samodzielnie tworzy nowe wyrazy, tzw. neologizmy, np. skleparka. Bawią one dorosłych, ale nie powinny być utrwalane. Zawsze po takiej wypowiedzi trzeba podać dziecku prawidłową nazwę. W wypowiedziach 4-latka jest jeszcze dużo agramatyzmów, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową. Dziecko w tym wieku powinno wybrzmiewać twardo głoski s, z c, dz. Nieprawidłowością jest zamiana ich na ś, ź, d, dź. Pojawia się głoska r, chociaż jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dż, ma prawo zamieniać na s, z, c, dz. Niepoprawna jest wymowa międzyzębowa głosek s, z, c, dz, jak również gardłowe wybrzmiewanie głoski r. Taka artykulacja powinna być korygowana przez logopedę, nie ustąpi samoistnie, nie jest to cecha wymowy dziecięcej.

Dziecko 5-letnie chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia.
W wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń oraz zależności przyczynowo- -skutkową. Potrafi opisywać przedmioty. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają. Dziecko zaczyna wymawiać sz, ż, cz dż lub utrwalać ich wymowę, jeżeli pojawiły się one w 4. roku życia. Ponadto głoska r powinna być już wymawiana prawidłowo, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.
Ustalenie się wymowy powinno być zakończone do 6. roku życia, ale proces rozwoju komunikacji językowej nadal trwa. Wypowiedzi wzbogacają się wraz ze zdobywaniem nowych doświadczeń i rozszerzeniem wiedzy o nowe zjawiska otaczające rzeczywistość.

W okresie swoistej mowie dziecięcej (3-7 rok życia) spotkać można wiele zjawisk językowych, które stanowią prawidłowość rozwojową tego okresu, lecz również zaobserwować można i zjawiska niepożądane. Zaliczyć do nich należy: deformacje wymawiania głosek oraz zjawiska elizji i substytucji. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. Mówienie jest sprawnością, której trzeba się uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Po urodzeniu żaden z tych organów nie jest jeszcze gotowy do swych czynności. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc. Przedstawiony wyżej rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia. W ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek. Najtrudniejsze głoski: sz, ż, cz, dż oraz r wymagają dodatkowych precyzyjnych ruchów, np. uniesienie języka, ruchy wibracyjne. Prawidłowa artykulacja głosek warunkuje rozwój mowy dziecka. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części wchodzących w skład skomplikowanego narządu mowy potrzebny jest odpowiedni okres i aktywne ćwiczenia.

Bibliografia :
Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola
Toczyska B. Elementarne ćwiczenia dykcji
Sachajska E. Uczymy poprawnej wymowy
Stecko E. Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy
Kaczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy

Opracowała: Logopeda mgr Aneta Cinka