Odruchy pierwotne to inaczej „wyposażenie” każdego noworodka, z którym przychodzi na świat. Powstają one w życiu płodowym i umożliwiają pierwszą aktywność ruchową, którą dziecko będzie rozwijać przez najbliższe lata. W ten sposób pełnią funkcję przystosowawczą, jednak kiedy są obecne po ukończeniu pierwszego roku życia negatywnie wpływają na jego funkcjonowanie.

W momencie przyjścia na świat dziecko nie przejawia świadomej aktywności ruchowej, a jednak potrafi pobrać pokarm z piersi matki, czy też wykonać proste aktywności ruchowe, takie jak chwyt ręki, z czasem przemieszczanie się. Dzieje się tak właśnie dzięki odruchom pierwotnym. Odruchy pierwotne mają charakter przystosowawczy co oznacza, że są istotne w rozwoju każdego dziecka, dzięki nim możliwe są konkretne zachowania. Można również powiedzieć, że stanowią trening dla organizmu dziecka – przygotowując je do świadomego ruchu. Z czasem są one stopniowo zastępowane przez bardziej dojrzałe wzorce reakcji – odruchy posturalne, które wspierają kontrolę równowagi, postawy i ruchu.

Jeżeli odruchy pierwotne w porę nie wygasną, a odruchy posturalne nie wykształcą się do momentu, gdy dziecko osiągnie wiek szkolny, mogą negatywnie wpływać na rozwój złożonych umiejętności. Przetrwałe odruchy pierwotne mogą utrudniać rozwój i funkcjonowanie wielu funkcji, takich jak: koordynacja ruchowa, koordynacja ręka – oko, umiejętności percepcyjne, funkcjonowanie wzroku i wiele innych. Jednak przede wszystkim nie pozwalają bądź utrudniają pojawienie się konkretnych umiejętności ruchowych.

Bardzo ważne jest, by odruchy pierwotne pojawiły się w odpowiednim dla siebie czasie, spełniały swoją rolę (pozwalając na natychmiastową reakcję na nowe środowisko), a następnie powinny wygasać, czyli zanikać na rzecz odruchów dowolnych. Jeśli tak się nie stanie przetrwałe odruchy pierwotne blokują rozwój ruchów dowolnych.

Niezintegrowane odruchy pierwotne mogą być dla dziecka w wieku przedszkolnym, a później szkolnym przyczyną wielu niepowodzeń. Wśród najpopularniejszych trudności związanych m.in. z niewygaszonymi odruchami pierwotnymi są:

• dysleksja, dysgrafia, dysortografia,

• zaburzenia koncentracji uwagi,

• nadpobudliwość, w tym ADHD,

• trudności w czytaniu i pisaniu,

• obniżona sprawność percepcji wzrokowej i słuchowej,

• dysfunkcje ruchowe i percepcyjne,

• opóźniony rozwój mowy,

• trudności artykulacyjne (wady wymowy),

• współruchy podczas pisania, rysowania (dziecko wysuwa język, oblizuje się),

• trudności z utrzymaniem równowagi,

• utrudniony rozwój manipulacji,

• problemy z motoryką małą,

• nieustalona lateralizacja,

• lęk wysokości,

• choroba lokomocyjna,

• trudności emocjonalne,

i wiele innych…

Do odruchów pierwotnych zaliczamy: odruch Moro, odruch chwytny ręki, Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny – ATOS, Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny – STOS, Toniczny Odruch Błędnikowy – TOB, Odruch Galanta, odruch chwytny stóp.

Odruchów pierwotnych jest wiele, ale tylko niektóre z nich wywierają istotny wpływ na rozwój i funkcjonowanie szkolne oraz społeczne dziecka.

Bibliografia

Goddard S. (2004), Odruchy, uczenie i zachowanie, Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, Warszawa

Mazur R. (1998), Odruchy i ich znaczenie kliniczne [w:] Podstawy kliniczne neurologii, red. R. Mazur, W. Kozubski, Prusiński A., Warszawa, PZWL.

Podemski R. Wendera M. (2001), Rozwój układu nerwowego i badania neurologiczne dziecka [w:] Neurologia, red. R. Podemski, M. Wendera, Wyd. Med. Urban J Partner, Wrocław.

Sadowska L. (2001), Zasady rehabilitacji metodą odruchowej lokomocji [w:] Neurokinezjologiczna diagnostyka i terapia dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, red. L. Sadowska, Wyd. AWF, Wrocław.