Dlaczego dzieci kłamią?

Świat „naprawdę” i świat „na niby”

Stawianie „kłamstwa” dziecka w jednym szeregu z kłamstwem dorosłego musi prowadzić na manowce. Ważne, aby rozumieć dlaczego przedszkolaki konfabulują, bo tylko wtedy będzie można podejmować adekwatne działania wychowawcze.

W świecie małego dziecka pojęcie „prawda” i „nieprawda” dopiero się kształtują. Jeśli zapytamy dorosłego, czym jest „prawda”, odpowie: „to realnie istniejące fakty”. Tymczasem dla dziecka świat rzeczywisty  istnieje równorzędnie ze świtem wymyślonym, światem bajek, wyobraźni malucha. Obie płaszczyzny – realna i wymyślona, wyobraźniowa – płynnie się przenikają w percepcji dziecka.

Pierwsze kłamstwa mogą pojawić się już ok 3 roku życia. Są one zazwyczaj naiwne, bardzo proste, spowodowane chęcią wprowadzenia dorosłej osoby w błąd w celu uzyskania korzyści, nagrody lub uniknięcia przykrości np.: dziecko nie chce się myć czy też jeść i wymyśla, że go boli brzuch itp. Wprawdzie są to małe kłamstwa, ale jeżeli dziecko zauważy, że takie zmyślanie przynosi mu korzyści to coraz częściej będzie wykorzystywać je w swoim postępowaniu.
Dzieci 5-6 letnie potrafią już w sposób zaplanowany wprowadzić drugiego człowieka w błąd. Prawie w każdej grupie przedszkolnej znajdzie się tzw. mistrz kłamstwa, który potrafi zmyślać w taki sposób, że dorosłym trudno stwierdzić czy kłamie czy też mówi prawdę. Dzieci te obdarzone są dużą fantazją, pomysłowością oraz posiadają bogaty zasób słownictwa.
Przyczyny kłamstwa:

• Pragnienie uniknięcia kary. Kłamstwo pozwala uniknąć kłopotów. Nie pytajmy: „Kto stłukł kubek?”, bo to prowokuje wykręty. Lepiej powiedzieć: „Widzę, że zbiłeś kubek. Pewnie niechcący. Pomóż mi, proszę, posprzątać skorupy”.
• Chęć zwrócenia na siebie uwagi lub wywarcia wrażenia. Warto zatem pamiętać o okazywaniu dziecku zainteresowania, na przykład zawsze w ciągu dnia znaleźć pół godziny tylko dla niego. Pomyślmy, jak zaaranżować sytuacje, w których poczułoby się ważne.
• Marzenie o tym, żeby zadowolić rodziców. Czasem córka zapytana: „Czy sprzątnęłaś ze stołu?”, odpowie: „Tak!”, by zobaczyć uśmiech mamy. Jeśli się okaże, że na stole nadal jest bałagan, trzeba spokojnie wyjaśnić, że kłamstwo rozczarowuje rodziców bardziej niż nieporządek.
• Uniknięcie cierpienia. Prawda bywa zbyt bolesna. To dlatego dziecko rozwodzących się rodziców opowiada, że tata wyjechał.
• Naśladowanie. Jeśli dziecko słyszy, że rodzice kłamią, powiela ten wzorzec. (Choćby było to niewinne: „Jak zadzwoni Basia, powiedz, że mnie nie ma”).

Właściwe postawy rodziców sprzyjają kształtowaniu się u dzieci pożądanych zachowań. Do takich postaw zaliczamy:
– akceptacja dziecka
– współdziałanie z dzieckiem
– dawanie dziecku rozumnej swobody
– uznanie praw dziecka.
Niewłaściwe postawy rodziców powodują ujemne skutki wychowawcze. Do takich należą:
– postawa odtrącająca
– postawa unikająca
– postawa nadmiernie chroniąca
– postawa nadmiernie wymagająca.
 

Kilka rad, co robić, kiedy dziecko skłamie 

1. Reaguj spokojnie.

Jeśli nakrzyczysz na dziecko, jeszcze trudniej będzie mu powiedzieć prawdę i przyznać się następnym razem do błędu.

2. Nie utożsamiaj dziecka z jego zachowaniem.

Daj dziecku jasno do zrozumienia, że nie akceptujesz jego zachowania, a nie jego samego.

3. Nie wymagaj perfekcji.

Nikt nie jest doskonały, a dzieci kłamią czasem, by uniknąć krytyki. Błędy to nic złego – dzięki nim możemy się czegoś nauczyć.

4. Nagradzaj prawdomówność.

Zwłaszcza jeśli powiedzenie prawdy dużo dziecko kosztuje, np. jeśli wie, że za przyznanie się może je spotkać kara.

5. Pomóż dziecku zrozumieć, dlaczego minęło się z prawdą.

Zastanówcie się wspólnie, co mogłoby zrobić inaczej w tej sytuacji, zamiast kłamać.

6. Chwal dziecko za mówienie prawdy i przyznawanie się do winy.

Ważne, by miało poczucie, że może bezpiecznie przyznać się do błędu.

7. Staraj się zawsze mówić prawdę.

Dziecko bierze przykład z Waszego zachowania, a nie z waszych pouczeń.
Mówienie prawdy zapewnia zgodne współżycie oraz zaufanie bez którego trudne byłoby codzienne życie człowieka.

Opracowała: Katarzyna Szatkiewicz

LITERATURA:

1. „Wychowanie w przedszkolu”, rok 2002, nr 4.
2. ,,Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych dziecka w wieku przedszkolnym”, Magdalena Grochowalska. – Kraków : Uniwersytet Pedagogiczny, 2009.
3. Aktywność poznawcza dziecka / Jolanta Andrzejewska. // Wychowanie w Przedszkolu. – 2014.
4. ,,Dlaczego kłamiesz? , Agnieszka Pasternak. Bliżej Przedszkola. – 2012, nr 6.
5. ,,Dlaczego dzieci kłamią”, Paul Ekman, Warszawa, 1, 2014.